Vilim Frančić urodził się 1 maja 1896 r. w Daruvarze w chorwackiej Slawonii. Jego ojcem był Juraj (Gjura) Frančić, matką zaś Josipa z domu Budalek. Po wczesnej śmierci męża wyszła ona ponownie za mąż za Józefa Trojana- urzędnika pocztowego w Krakowie, dokąd przeniosła się z dziećmi w 1905 r. V. Frančić większą część życia przebywał w tym mieście, uczęszczając do szkół i uzyskując maturę w 1916 r. w Gimnazjum św. Anny. W latach  1913-1914 należał do harcerstwa, zaś w 1914-1915 jako ochotnik był żołnierzem II Brygady Legionów Polskich. Ranny w bitwie został zwolniony z wojska. Studia polonistyczne, slawistyczne oraz germanistyczne rozpoczął na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studiował również w Grazu, w Pradze na uniwersytecie Karola (semestr zimowy 1920/21), a na uniwersytecie w Tuluzie ukończył kurs języka francuskiego w 1925 r. Doktorat z filozofii uzyskał w Uniwersytecie Jagiellońskim w 1924 r. na podstawie rozprawy „Pieśni serbskie o Kosowym Polu i ich dzieje w Polsce”. Następnie rozpoczął pracę w szkolnictwie, jako dyrektor Szkoły Handlowej Polskiej Macierzy Szkolnej w Proszowicach (1922-1926), nauczyciel w Gimnazjum klasycznym w Królewskiej Hucie (Chorzowie) (1926-1932), a następnie dyrektor Państwowego Gimnazjum i Liceum w Katowicach (1932-1938). W latach 1938-1939 objął stanowisko wizytatora szkół średnich w Krakowie, dokąd przeniósł się na stałe. Pracując w szkolnictwie V. Frančić był równocześnie w latach 1924-1939 lektorem języka serbochorwackiego na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w latach 1929-1938 wykładowcą w Wyższym Studium Handlowym w Krakowie. Działał ponadto w Towarzystwie Polsko-Jugosłowiańskim oraz w Towarzystwie Przyjaźni Polsko-Czechosłowackiej. Jako publicysta propagował ideę zbliżenia Polski i Słowiańszczyzny południowej, organizując wycieczki do Dalmacji, wygłaszając pogadanki radiowe itp.

6 listopada 1939 r. został aresztowany przez Niemców na Uniwersytecie w ramach tzw. Sonderaktion Krakau i poprzez więzienie we Wrocławiu trafił do obozu w Sachsenhausen, gdzie przebywał do 9 lutego 1940. Po zwolnieniu organizował pomoc dla uwięzionych profesorów a równocześnie aż do 18 I 1945 r. jako członek tajnego Kuratorium Szkolnego brał czynny udział w organizacji tajnego nauczania. W styczniu 1945 r. wraca na stanowisko wizytatora szkół średnich, a następnie kierownika Ogniska Metodycznego Słowianoznawstwa przy Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego (do 31 VIII 1949).  Równocześnie w 1946 r. powraca na Uniwersytet Jagielloński jako adiunkt kontraktowy, najpierw przy Studium Słowiańskim UJ a potem w Katedrze Filologii Południowosłowiańskiej. W latach 1946-1948  uczestniczył w organizacji ‘Wykładów Powszechnych’ UJ zajmując się tematyką słowiańską.  W 1952 r. organizuje na Uniwersytecie Studium Praktycznej nauki Języków Obcych, którego kierownictwo obejmuje w 1956 r. i pełni je do 1961 r. Wcześniej- 1 stycznia 1955 r. otrzymuje tytuł zastępcy profesora. Pełnił również funkcję Sekretarza Naukowego wydawnictwa „Biblioteki Studium Słowiańskiego” w latach 1947-1955 (wydano wówczas ponad 30 pozycji), a także Sekretarza Naukowego „Pamiętnika Słowiańskiego”.

Pracę na Uniwersytecie łączył z innymi zajęciami. W latach 1946-1947 był redaktorem działu słowiańskiego w „Dzienniku Polskim” oraz w „Dzienniku Literackim” w Krakowie. Od 1 lipca 1956 r. zostaje dodatkowo zatrudniony jako pracownik naukowy w Zakładzie Słowianoznawstwa PAN- ze względu na jego długoletnie doświadczenie w pracy redakcyjnej. Polska Akademia Nauk realizowała bowiem wówczas uchwałę Międzynarodowego Zjazdu Slawistów w Belgradzie z 1955 r., która nałożyła na Polskę zadanie zorganizowania placówki dokumentacji naukowej wraz z wymianą informacji i wydawnictw naukowych w zakresie slawistyki. Osoba V. Frančicia była szczególnie predysponowana do pracy w tej dziedzinie.

W czerwcu 1961 r. V. Frančić habilitował się na podstawie pracy: Budowa serbochorwackich kolektywów, Rozprawy i Studia UJ, t. 41, Kraków 1961, s. 84. Była to monografia słowotwórcza,  której autor przedstawił budowę rzeczowników zbiorowych we współczesnym serbochorwackim języku literackim z uwzględnieniem materiału historycznego i częściowo dialektycznego, szczegółowo omawiając 10 żywotnych i 11 już nieproduktywnych sufiksów tworzących tę kategorię. Był to znaczący wkład w słabo wówczas opracowane słowotwórstwo serbochorwackie.

Rada Wydziału Filologicznego UJ nadała mu tytuł naukowy docenta 21 XI 1961 r.

Vilim Frančić zmarł w Krakowie 16 września 1978 r. w wieku 82 lat. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim. Ożeniony w 1925 r. z Kazimierą Zamojską miał dwoje dzieci: córka Maja była farmaceutką, syn Mirosław - historykiem, profesorem UJ.

W ciągu swojego niezwykle aktywnego życia V. Frančić został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Legionów Polskich, tytułem „Honorowy Nauczyciel PRL”, jugosłowiańskim Orderem Sztandaru ze Złotym Wieńcem, Odznaką Grunwaldzką (za działania przeciw Niemcom podczas okupacji), pośmiertnie Krzyżem Oświęcimskim, jugosłowiańskim Krzyżem Oficerskim Orderu św. Sawy, Medalem X-lecia Polski Ludowej, Odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego, Złotą Odznaką „Za pracę społeczną dla M. Krakowa” oraz Złotą Odznaką Związku Nauczycielstwa Polskiego.

Nie sposób w krótkim szkicu wymienić wszystkich funkcji i rozlicznych zajęć, w których realizował nierozłącznie ze sobą powiązane pasje życiowe: naukowo-dydaktyczną, popularyzatorską i społecznikowską.

Był slawistą o szerokim profilu zainteresowań. Pracę naukowo-badawczą rozpoczął od zagadnień z dziedziny literaturoznawstwa, zarówno polskiego, jak i czeskiego oraz serbochorwackiego, o czym świadczy również temat jego dysertacji doktorskiej. Jego pierwsze artykuły to: „Adam Mickiewicz w chorwackich i serbskich przekładach”, Pamiętnik Słowiański, t. 1, Kraków 1949, s. 129-147; „Poezje Słowackiego w chorwackich i serbskich przekładach”, Pamiętnik Słowiański, t. 2, Kraków 1951, s. 127-154; „A. Fredro na scenie zagrzebskiej”, Pamiętnik Słowiański, t. 3, Kraków 1952, s. 186-194; „Przegląd polskich przekładów czeskiej i słowackiej literatury pięknej w latach powojennych” [w:] Česko-polský sbornik vědeckých prací, t. II, Opava 1955, s. 417-435.

Z podręczników najwcześniej ukazala się Chrestomatia słowiańska (pod red. T. Lehra-Spławińskiego (Cz. I. Teksty południowo-słowiańskie [ze słowniczkami]. Opracowali Vilim Frančić, Wojsław Molè, Franciszek Sławski, Kraków 1949. V. Frančić opracował w niej teksty serbochorwackie i macedońskie), s. 44-112, 173-218.

Do najważniejszych jego prac należy dwutomowy Słownik serbochorwacko-polski (wyd.I, t. I, Warszawa 1956, t. II, Warszawa 1959; wyd. II Warszawa 1982). Autor podjął się tego trudu w 1952 r. w ramach inicjatywy Studium Słowiańskiego UJ, które po latach II wojny światowej pragnęło wydać kilka słowników słowiańsko-polskich i polsko-słowiańskich. Słownik w dodatku wypełniał lukę, dotkliwie odczuwaną przez filologię słowiańska, bowiem w Polsce nie było takiego słownika. Istniał jedynie mały słowniczek fra Didaka Buricia (Miejsce Piastowe 1935) w małym, szybko wyczerpanym nakładzie oraz bardzo obszerny- ponad 66 tys. haseł- Słownik chorwacko-polski Juliusza Benešicia. Niestety, wydany w 1949 r. w Zagrzebiu był w Polsce prawie niedostępny. Podobnie jak i Gramatyka języka chorwackiego czyli serbskiego tegoż autora, o charakterze popularnym z dołączonym do niej podstawowym słownikiem zawierającym 1800 wyrazów. Wydrukowana również w Zagrzebiu już po wybuchu  II wojny światowej- nie dotarła do Polski. W 1947 r. otrzymaliśmy 500 egzemplarzy. Tak więc praca V. Frančicia zarówno leksykograficzna, jak i gramatyczna  kontynuowała i rozwijała działalność J. Benešicia.

Słownik Frančicia zawiera ponad 68 tys. haseł z języka współczesnego, ale też wiele wyrazów gwarowych, obcych, jak i frazeologizmów. Po słowniku Frančicia ukazały się w Polsce jedynie dwa małe podręczne słowniczki serbochorwacko-polskie. Równocześnie ze słownikiem w 1956 r. ukazuje się pierwsze wydanie Gramatyki opisowej języka serbochorwackiego (wyd. II 1963). Podobnie jak słownik jest to w dalszym ciągu jedyna gramatyka napisana po polsku, przydatna studentom szczególnie w początkowym etapie studiów, kiedy to ze względu na słabą znajomość języka, nie mogą sięgać do gramatyk w języku chorwackim i serbskim.

Jego inne prace językoznawcze warte wymienienia to: Ze studiów nad chorwackoserbskimi collectivami (Funkcje znaczeniotwórcze formantów pochodnych z -je), Ivšićev Zbornik, Zagreb 1963, s. 61-65; Dublety akcentowe w serbochorwackim języku literackim. [w:] Studia Linguistica in honorem T. Lerh-Spławiński, Warszawa 1963, s. 209-212. Kolejną pozycją książkową była praca Dział polski w siedmiojęzycznym słowniku Piotra. Lodereckera z 1605 r., Prace Komisji Językoznawstwa PAN, Nr 30, Wrocław 1972, s. 137.

Z recenzji oraz prac sprawozdawczo-naukowych ukazały się: Vuk Stefanivić Karadžić dans l’orbite des slavophiles polonais, Slavica V, Debrecen 1965, s. 165-176; „O pracach gramatycznych i słownikarskich J. Benešicia”, Pamiętnik Słowiański, t. 8, Kraków 1958, s. 133-139; „Bibliografia przekładów Julija Benešicia z literatury polskiej”, Pamiętnik Słowański, t. 8, Kraków 1958, s.181-188. Liczne prace popularno-naukowe ilustruje np. „Stulecie serbochorwackiego języka literackiego”, Życie Słowiańskie, Kraków 1947, nr 12, 433-436. „Stulecie Górskiego Wieńca”, Życie Słowiańskie, Kraków 1941, zesz. 2.; „France Prešeren”, Życie Słowiańskie, Kraków 1949, zesz. 4-5.

Był również autorem licznych przekładów z literatury chorwackiej, np. V. Nazora, I. Andricia, A. Cesarca- publikowanych w czasopismach.

Jego praca naukowa miała duże znaczenie dla polskiej serbokroatystyki. Swoim słownikiem i gramatyką położył podwaliny pod rozwój tej dyscypliny nie tylko na Uniwersytecie Jagiellońskim, ale i w ogóle w Polsce. Duże znaczenie miała również jego działalność publicystyczna w dziedzinie popularyzowania i nawiązywania wzajemnych kulturalnych stosunków polsko-jugosłowiańskich.

 

Bibliografia:

Archiwum UJ: Akta S II 619, WF lg 154 oraz informacje uzyskane od syna, prof. dra hab. Mirosława Frančicia.

           

Barbara Oczkowa

 

Zdjęcie pochodzi z archiwum rodzinnego