12 lutego 1933 roku w Wilnie urodził się Zdzisław Wagner, późniejszy pracownik naukowy i dydaktyczny Instytutu Filologii Słowiańskiej UJ. Po zakończeniu wojny przeniósł się wraz z rodziną do Krakowa, gdzie zdał maturę w 1951 roku i rozpoczął studia na krakowskiej slawistyce wybierając specjalność serbochorwacką. Studia ukończył w roku 1956 – tytuł magistra uzyskał na podstawie przedłożonej pracy Słownictwo Jakova Mikalji. Swoje językoznawcze zainteresowania Zdzisław Wagner rozwijał w ciągu kolejnych lat, koncentrując się zwłaszcza na zagadnieniach z kręgu dialektologii. Odbył dwuletni staż naukowy w Jugosławii, „gdzie specjalizował się u profesorów Aleksicia w Belgradzie, Hamma i Hrastego w Zagrzebiu, Vukovicia w Sarajewie”, prowadził również badania terenowe na wyspie Hwar (Rusek 1995:231). Tytuł doktora uzyskał na podstawie pracy poświęconej językowi chorwackiego pisarza i poety Petara Hektorovicia, która opublikowana została w formie książkowej w roku 1970 (Ze studiów nad językiem Petra Hektorovicia, Wrocław 1970). W roku 1991 Dr Zdzisław Wagner wydał monografię naukową Polimorfizm akcentowy jednosylabowych rzeczowników rodzaju męskiego w języku serbochorwackim, która miała stanowić jego pracę habilitacyjną. Ukończenia procedury habilitacyjnej Autor niestety nie doczekał.

Dr Zdzisław Wagner uznawany był za jednego ze znakomitych znawców dialektów czakawskich, posiadał również dobrą znajomość dialektów sztokawskich i kajkawskich, był „jednym z najwybitniejszych znawców akcentuacji serbochorwackiej nie tylko w Polsce” (Rusek 1995:232). Jak wspomina Prof. Barbara Oczkowa, Dr Wagner obdarzony był absolutnym słuchem językowym i językiem serbochorwackim posługiwał się lepiej niż ówcześni rodzimi użytkownicy języka.

Wśród jego osiągnięć naukowych wymienić należy również szereg wydawnictw bibliograficznych, poświęconych polskim pracom z zakresu jugoslawistyki: Jugoslavica u Poliskoj (Novi Sad 1971 wspólnie z Heleną Wagner), Čakavština u zadnjih petnaest godina : (bibliografski pregled)  (Split 1973), Prilog "Crnogorskoj bibliografiji 1494-1994" na poljskom jeziku (Cetinje 1990, wspólnie z Heleną Wagner).

Dr Zdzisław Wagner był jednak nie tylko wybitnym lingwistą – jego wielką pasją był folklor południowosłowiański, a do jego najważniejszych osiągnięć należy zaliczyć założenie w 1959 roku zespołu wokalno-muzycznego „Słowianki”, który w kolejnych dziesięcioleciach zyskał sobie międzynarodowe uznanie. Działalność kulturalna stanowiła ważną część slawistycznego dorobku Dr Wagnera (jest to aspekt, który zazwyczaj, i bardzo często niesłusznie, najszybciej popada w zapomnienie, najtrudniej przychodzi go utrwalić i przekazać). Dawni członkowie „Słowianek” do dziś wspominają Dr Wagnera jako „dziwnego, wspaniałego człowieka, który nieustannie odpowietrzał kaloryfery, doskonalił receptury na grzane wina, grał na śmiesznym małym instrumencie, opowiadał o dziwnych przygodach z wędrówek po Jugosławii i miał tysiące niekonkretnych pomysłów na minutę” (wspomnienie pani Marii Baster-Grząślewicz w: Zaczęło się w „Gołębniku” 2009:41).

Pani Grażyna Markowska (Waśniowska) z kolei tak opisuje powstanie zespołu: „Katedra Filologii Słowiańskiej mieściła się w „Gołębniku” na III piętrze. Pełnili tam dyżury językoznawcy i slawiści. Jednym z nich był dr Zdzisław Wagner wielki miłośnik południowych Słowian, ich muzyki i pieśni. Przez dwa lata przebywał w Jugosławii na stypendium naukowym, skąd przywiózł wiele nut i instrumentów. W czasie swoich dyżurów zapraszał studentki przychodzące do czytelni, aby przyszły pośpiewać pieśni słowiańskie. W ten sposób powstał pierwszy chór składający się z 13-tu studentek I-go i II-go roku polonistyki i slawistyki, który zaczął odbywać próby w przyklasztornym kompleksie ojców Kapucynów w pobliżu UJ. Mieszkał tam pan Józef Jajko, pełniący rolę organisty u Kapucynów, a równocześnie śpiewający zawodowo w chórze Filharmonii Krakowskiej. Pan Józef Jajko został pierwszym dyrygentem zespołu, ja akompaniowałam na fisharmonii, a pozostałe studentki śpiewały. Złośliwi nazwali ten zespół »chórem dziewic słowiańskich Wagnera«” (Zaczęło się w „Gołębniku” 2009:6).

W pamięci krakowskiej slawistyki Dr Wagner zapisał się jako postać niezwykle barwna, towarzyska, czy wręcz anegdotyczna, której głównym żywiołem była raczej aktywność integrująca i animacyjna niż naukowa. Jego koledzy i koleżanki, którzy pracowali i przyjaźnili się z nim, do dziś mówią o nim z ciepłem i życzliwością, wspominają też jego chorobę – cukrzycę – którą Dr Wagner dość ostentacyjnie lekceważył, i z którą związana jest jedna z barwniejszych anegdot na jego temat. Jak wspominał swego czasu Prof. Jacek Baluch, Dr Wagner zaprosił pewnego razu do domu grupę studentek na zaliczenie z ćwiczeń z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Kiedy studentki przybyły, Dr Wagner oświadczył, że musi położyć się na krótką drzemkę i tak też uczynił. Po 20 minutach obudził się (poziom cukru się wyrównał) i przystąpił do przepytywania osłupiałych studentek. Opowieść ta po dziś dzień krąży w środowisku krakowskich slawistów, przekazywana z pokolenia na pokolenie.

Dr Zdzisław Wagner zmarł 17 listopada 1992 roku. Został pochowany na Cmentarzu Prądnik Czerwony (Batowice) w Krakowie.

Opracował: Piotr Gierowski

 

Źródła:

• J. Rusek, Dr Zdzisław Wagner (12 II 1933 – 17 XI 1992), „Slavistički studii” (Skopje) 1995, 6-7;
• Zaczęło się w „Gołębniku”. Wspomnienia „Słowianek”. Lata 1959-1969, Kraków 2009;
• informacja ustna Prof. B. Oczkowej; informacja ustna Prof. J. Balucha.

 

Fotografia z archiwum Stowarzyszenia Wychowanków i Przyjaciół Zespołu Pieśni i Tańca UJ Słowianki.