28 listopada 2022 r. IFS UJ odwiedził czeski poeta Jaromír Typlt. Spotkanie zostało zorganizowane przez Koło Naukowe Slawistów UJ w ramach konkursu Talent Management (Inicjatywa Doskonałości - Uczelnia Badawcza, Uniwersytet Jagielloński)
Na zaproszenie Koła Naukowego Slawistów UJ, 28 listopada 2022 r. Instytut Filologii Słowiańskiej UJ odwiedził znany czeski poeta Jaromír Typlt. W ramach spotkania gość wygłosił wykład pt. Czeski surrealizm po II wojnie światowej, którego omówienie zamieszczamy poniżej.
Wydarzenie zostało zorganizowane w ramach konkursu Talent Management (Inicjatywa Doskonałości - Uczelnia Badawcza, Uniwersytet Jagielloński).
Projekt zgłosiła Adrianna Bator (Koło Naukowe Slawistów UJ), a opiekunem merytorycznym całości był dr Piotr Gierowski.
Omówienie wykładu Czeski surrealizm po II wojnie światowej
Czeski surrealizm zasadniczo różni się od surrealizmu polskiego czy francuskiego. Praktykowany jest w postaci zorganizowanej, kolektywnej i praktycznie od swoich początków rozwijał się w ramach zwartych światopoglądowo i estetycznie grup twórczych. Pomimo, że na świecie surrealizm jest aktualnie raczej zjawiskiem historycznym niż ruchem współczesnym, w Pradze do dziś istnieją artyści tworzący w duchu Bretona.
Za moment narodzin surrealizmu w Czechach można przyjąć rok 1934, w którym powstała praska grupa surrealistów, założona przez Vítězslava Nezvala. Czescy surrealiści odwoływali się do tradycji rodzimych (Karel Hynek Mácha, Ladislav Klíma), ale utrzymywali również bliskie kontakty z francuskimi przedstawicielami tego nurtu (w 1935 roku Pragę odwiedzili m.in. André Breton i Paul Éluard). Wybitnymi przedstawicielami surrealizmu w Czechach w okresie międzywojennym poza wspomnianym V. Nezvalem byli m.in.: Jindřich Štyrský, Jindřich Heisler, Toyen (Marie Čermínová), a także marksistowski krytyk Záviš Kalandra. W okresie międzywojennym surrealizm, w sposób wolny, nieskrępowany reżimem i dyktaturą, rozwijał się jedynie przez 4 lata, do 1938 roku. W okresie późniejszym, aż do 1989 roku, z małymi tylko przerwami, czeski surrealizm nieustannie musiał mierzyć się z cenzurą i próbami wyplenienia go z kultury czeskiej. Zarówno władze faszystowskie, jak i komunistyczne uznawały go za niebezpieczny i próbowały zatrzymać jego dalszy rozwój.
Jako nazwiska istotne w kontekście powojennego surrealizmu czeskiego należy wymienić Karela Teigego oraz Vratislava Effenbergera (autora m.in. dzieła Surovost života a cynismus fantasie), którzy kolejno przewodzili czeskim surrealistom. W Brnie działała tzw. Skupina RA, której członkami byli Ludvik Kundera, Emilie Medková, Karel Hynek czy Zbyňek Havlíček. Innymi znanymi twórcami spod znaku surrealizmu są Jan Švankmajer, będący jednym z najbardziej uznanych twórców animacji poklatkowej (np. film Možnosti dialogu) oraz Mikuláš Medek, znany malarz i poeta, który odegrał niemałą rolę w kształtowaniu sceny kulturalnej powojennych Czech. Wpływ surrealizmu widoczny jest również w twórczości Egona Bondego oraz wczesnych dziełach Bohumila Hrabala.
Pomimo zdecydowanej dominacji mężczyzn, również kobietom udało się przebić do praskiego surrealistycznego światka. Jako ważne twórczynie surrealistyczne można wskazać Toyen, czyli czeską malarkę awangardową, Evę Švenkmajerową oraz Emilię Medkovą, żonę wspomnianego wyżej M.Medka, pozostającą w cieniu jego sławy, choć nie mniej utalentowaną. Medková znacznie przyczyniła się do rozwoju czeskiej kultury drugiej połowy XX wieku, jako jedna z najważniejszych przedstawicielek czeskiej fotografii artystycznej.
Z tradycjami i przedstawicielami czeskiego surrealizmu polscy czytelnicy zapoznać się mogą m.in. dzięki książce Surrealizm, underground, postmodernizm. Szkice o literaturze czeskiej Leszka Engelkinga oraz tematycznemu numerowi „Literatury na świecie” z 1992 (nr 10-12), poświęconemu tej problematyce.
(Adrianna Bator)
Autor zdjęć: Piotr Gierowski
